pan

1. Być panem położenia, sytuacji «być osobą, od której w danej chwili coś zależy»: Jagiełło doskonale rozumiał, że te dwie wielkie, niesłychanie bogate republiki kupieckie stanowią szczebel do ostatecznego zwycięstwa na wschodzie. Kto nimi zawładnie, ten stanie się panem położenia. P. Jasienica, Polska Jagiellonów. Na nartach w dobrze znanym terenie czuł się panem sytuacji. A. Filar, Kurierzy.

2. Być panem życia i śmierci «mieć nad kimś nieograniczoną władzę»: Naczelnik gminy, jako przedstawiciel władzy okupanta, był w dużym stopniu panem życia i śmierci przeciętnego obywatela. Więź 10/1991.

3. żart. Pan i władca «o mężu»: Spotyka się tu czasem z kilkoma dobrymi znajomymi: moim byłym panem i władcą, z prezesem Pacałą i innymi. M. Bielecki, Siostra.

4. przestarz. Pan z panów «o kimś mającym wszystkie typowe cechy magnata, człowieka bogatego, pochodzącego z arystokratycznej rodziny»: Stanisław August Poniatowski nie był dobrze widziany wśród starych rodów magnackich. Był to przecież – jak zauważył Konarski – „tylko rodowity szlachcic, tylko ziemianin, a nie pan z panów”. B. Suchodolski, Dzieje.

5. Znaj pana «zwrot, którym ofiarodawca podkreśla swą wspaniałomyślność»: Rotmistrz wyciągnął z kieszeni frencza butelkę koniaku, odkorkował ją i wsadził szyjkę do ust choremu. – Pij, serdeńko, ile wlezie. Znaj pana! B. Jasieński, Palę.

Być z czymś za pan brat zob. brat 2.

Być z kimś za pan brat zob. brat 3.

Goły, nagi jak go Pan Bóg stworzył zob. stworzyć 1.

Komuś się żyje, jest jak u Pana Boga za piecem zob. I piec 1.

Ktoś chwycił, złapał itp. Pana Boga za nogi zob. Bóg 7.

Pan Bóg na kogoś miarę zgubił zob. miara 4.

Pan domu zob. dom 7.

Pan młody zob. młody 6.

Pan władza zob. władza 4.

Strzelać Panu Bogu w okno zob. okno 2.

Taki, tak jak (jakim) go Pan Bóg stworzył zob. stworzyć 3.

Zasnąć w Panu zob. zasnąć.